Neispričane priče o Romima! – Navakerde storije taro Roma!

Koliko stotina hiljada Roma je stradalo u II Svetskom ratu, verovatno nikad neće biti tačno utvrdjeno, kao što nikada neće biti utvrđeno koliko je Roma stradalo u vremenima drugih brojnih ratnih kataklizmi, koje su se događale u vremenima koja su prethodila II Svetskom ratu. Mnoga od tih stradanja događala su se pod diktatom vlasti. Neki autori, posebno oni neromskog porekla , a zašto, to oni znaju sami, tvrde da je u II Svetskom ratu, u čitavom svetu stradalo izmedju 275 i 500.000 pripadnika ovoga naroda. Stratišta u kojima su Romi stradali u Srbiji su brojna: Arapova dolina u Leskovcu, Crveni krst u Nišu, spomen obeležje u blizini Malog Požarevca , Topovske šupe, Sajmište, Banjica, Jajinci, Jabuka, i mnoga, mnoga druga. Samo neka od njih su obeležena. Veliki broj treba da bude identifikovan i obeležen. Kroz našu emisiju prikazujemo kroz priče pripadnika romske zajednice i istoričara iz Srbije kako oni vide i koliko pamte stradanje Roma u II Svetskom ratu. Ove priče bi trebalo da probude svest mladih Roma i Romkinja o stradanju njihovih sunarodnika tokom II Svetskog rata, samo zato što su bili Romi!

Navakerde storije taro Rroma

Kobor shela milje Rroma mule ando Dujto Lumako Maripe, shaipe nikana na ka ovel determinirimo egzaktno, sar so nikana na ka ovel determinirimo kobor Roma musajle ko vakti taro aver buteder maripnaske kataklizmija, so nakhle ko vakti anglal o Dujto Lumako Maripe. But katar kadala dukh kerde pes telal e diktatura katar e autoritetura. Varesave autorura, specialo kodola katar na-Roma, thaj von korkore džanen sostar, phenen kaj ando Dujto Lumako Maripe, maškar 275 thaj 500.000 membrura kadale naciake mule ande sasti lumia. Si but maripnaske thana kote so mudarde pes e Roma ki Srbija: Arapova dolina ko Leskovaco, Lolo Krsto ko Niš, memoracija paše Mali Požarevac, Topovska šupa, Sajmište, Banjica, Jajinci, Jabuka, thaj but, but aver. Numaj nesave olendar si markirime. Jekh baro numero trubul te identifikuilpe thaj te markirinelpe. Prekal amaro šou, amen sikava prekal o paramiče taro membria tari romani komuniteta thaj historičara tari Srbia sar on dikhen thaj kobor ola seren o dukh taro Roma ko Dujto Lumako Maripe. Kadala paramiće trebal te vazden o prinźaripen le terne rromane murśenqo thaj djuvljenqo palo dukh lenqe kompatrioturenqo ano Dujto Lumaqo Maripen, numaj so von sas Rroma!

Milovan Pisari, historiàno, rodipnasqo asociàto ano Instituto vaś Filozofia thaj Socialo Sićope

Bibahtake, amen na djanas o ćaćutno gin, amen ni djanas o aproksimativno gin, thaj kodo si maj but katar o bi-bazaqo rodipen. Kana kerel pes lafi tari Srbija, o date aven majbut taro arxive – Arhiva tari Jugoslavija jali Militarno Arhivo, odova si data so vakerel bašo nesavo numero taro mudarde Roma, odova odova data so sine kidime ko individualno foria. Džanara disave podatkura bašo Beograd, bašo Kragujevac, Kruševac, Leskovac, Šabac, numa bibahtake, nane amen data bašo aver foria, soske nane rodipe. Kana si o lafi taro teritorija tari Bosna thaj Hercegovina thaj Hrvatska, odova si teritoria taro purano Nezavisno Them Hrvatska, amen isi amen cikne ćaćutne podatkura, thaj odova si sebepi taro prosto sebepi so isi institucija, odova si o Memorialno Area Muzeumi ko Jasenovco, so but vakti kidel thaj kidel data. Von avile pe jekh numero paše 14.150 anava e Romenge save sas mudarde ando korkorutno kampo Jasenovco. Si vi aver studije save vakeren bašo masakre save so sine kerde ko aver thana, numa te phena kaj o egzaktno identiteti taro odola 14.150 viktimia ko logori si kerdo. Bibahtake, amen nisar na ka źanas o ćaćutno gin soske naj rodipe. Varesave teritorie katar avdiveski Srbija si džanglimaske bi-xramosarde. Amen na džanas so kergja pe ko teritorija tari Bačka so sine telal Ungrikani okupacia jali ko teritorija so sine telal Bugarikani okupacia odolesqe o numero taro mudarde Roma si baro pučibasko semno.

Rroma taro Beogrado 1941.-1945.

*Kosta Savić, Asociàcia e Beogradosqe Řomenqi, bibi Bibijaqi bibi

Sar te phenas, śaj khonik na lias sama pe leste. Soske, kana goda avela kaj e partizaja kerde vareso bilačho e Njamconcar thaj kana avenas ko lokalno komunitetura, komune te roden ostatki save ka oven kaznime, sajek bičhalenas len ko Romane bešipnaske thana thaj odothe sajek lenas len telal o preteksto te džan ko temporarno buti. Kade gindisardas muro papo, mure dadesko kapo - naj man khanchi te kerav le komunistonca, le autoritetonca anda kodi vrama so sas ando Them, thaj kade maj dur, khanchi, me zhav ande provizorikane butya. Sar gelotar anda pesko kamipe, chi mai avilo palpale, ai ame chi zhanas so kerdilo lesa. Thaj si gasave kazura, nashti te listav len tumenge. Shtarvardesh thaj oxto bershengo sim, kade numa kodo zhanav te phenav tumenge, so kathar mure anglune manusha ashundem, kathar mure dada thaj deja thaj mure nyamura. Thaj o numero si katastrofa. Avile ande kamionura thaj phende kaj ingeren len pe provizorikane butja... Avile ande rromane bešipnaske thana Jatagan Mala, Čubura, Pašino Brdo, Marinkova Bara, etc., si but olendar kaj našti te phenav tumenge o ćaćutno numero...

Milovan Pisari, historiàno, rodipnasqo asociàto ano Instituto vaś Filozofia thaj Socialo Sićope
Kana vakera ko Beograd, amen šaj te phenas siguripaske kaj majbut mija manuša sine mudarde, pučke majbut ki Jabuca, kaj ververutne nekobor šela džuvlja thaj čhave mule sebepi eksperienca ko logori jali palo logori, numa odova si but dur taro realno, realno numero, me gndiv kaj o numero si but majbaro. Kado si vi ande kaver forura. Kana vakera ko Leskovac sar misal, amen džanas bašo numero e Rromengo save mudarde pe ko 11. Decembro 1941. Palo odova 296 Roma sine mudarde, odola sine manuša so dzivdinena sine ko Leskovac thaj odola trujalipa, thaj sine mudarde sar kotor taro odola represalie. Numa chi djanas so kerdzilas maj palal, chi so kerdzilas le djuvlanca thaj le shavorenca. Akana kodo si jekh gin savo źanas ke si ćaćes, numaj na si o agorutno gin. Akava si vi vash o Nis, mashkar aver. Ando Niš, džanglam kaj baro numbri e Rromengo sas mudarde ando februari 1942-to berš, khetane e Židovenca, thaj averenca pale sar kotor katar jekh bari represaliaki akcia kana sas mudarde 850 manuša, phanle andar o logoro. So von sas ando logori Crveni Krst, so sas puške ande Bubanje. Numaj pale, si, sar te phenav, jekh kedipe, thaj me darav, sar historičari, kaj sas maj but gasave kedipa, dukhavde thaj tragikane, ko vakti e maripnasko, thaj odolesqe ekzaktno si o minimalno gin e mudarde rromenqo, thaj vaś te astaren pes realo date, trubul but rodipen.

*Kosta Savić, Asociàcia e Beogradosqe Řomenqi, bibi Bibijaqi bibi

Mure paposko phral, ​​muro papo, ando 1941-to bersh varekana ando tomno sas ingerdo, thaj kana mukhlas o kher kaj me trajiv, chi avilas palpale, thaj chi zhanas chi kaj si thaj so kerdas pe lesa. Leski čhaj, miri phen, vi voj mulo kana sas la 16 berša sa e cirkumstancenca soske miro dad sas astardo thaj ingerdo ko kampo ki Njamco. Vov sas ando logori 4 bersh. Akana naj dad, naj papo. Thaj kodo 16-bershengo chavoro mulas anda dukh thaj briga ke amari familja phagerdas pe.

Rroma taro Leskovac 1941. – 1945.

Vladimir Amzić, Kher e Romane Kulturako

11-to Decembro 1941-to berś. O jekhto than e mudaripnasqo an-o Leskovac an-o Dujto Lumako Maripe sas i ratvardi Arabikani Dolina. Ko odova than paše 293 Roma, 6 Židovora thaj 11 Srbja, 320 khetane. Von sas mudarde. Ame rom kathe phenas ke sas zhi kaj 500 manush. Shaj naj relevantni dati, ferik ke ame gindosaras ke but maj but manush mule thaj ke intrego lista nas lino ande godji. I populacia xasarda peske romes, daden, phralen... Sas jekh klasikano hohavipe. Akharde e Romen te djan ko publikane bukja organizirime tari Njamcikani armia, i okupaciaki armia. Varesave dine atùnći, varesave na, na sas dosta kodola save sas te aven mudarde. I regulacia prekal savi 100 civilura sas mudarde vash jekh Njamcisko soldato sas vi validno vash o Leskovac. Ano centro taro Leskovaco mudardilo jekh Njamco thaj nekobor aver sine mudarde, thaj palo odova manglape sine te pučen pe manuša. 
E Nedićesqi armàta maj but kamlăs len te aven rroma. Isi vi jekh paramiči kaj disave komerciantia dine bare sume love te na sine pučke e Srbencar numa Roma, asavki paramiči egzistirinel, amen na džana te si čačipe, nane paćavde podatkura bašo odova. O pushkajipe nakhlas, numa na sa o dive. Maj anglal trubunas te xuven avri penge rake, 6 vaj 8 anda lende, phandenas len thaj ingerde len ko brego Hisar, odothe si e Arabikani Dolina, thaj mudarde savorren, khonik na ačhilo. Si jekh paramiči kaj nesave zumavde te našen, numa aresle e Njamcikani armija, mudarde len ko than, odolesqe kodo dukhavno dukh si vi akana, vi te bistren e ternimata sa kodo, von źan ki Njamco, bi darako, bi darako, so si jekh tikno ćororo... Kadja phenen kaj o Shefket gilabelas i gili "Gypsy grief is too great". O Šefket Ibaraimović sas pindžardo muzičari savo sas mudardo ande Arapova dolina. Khonik na džanelas sar dikhelas, numaj me reslem te lav lesqi fotografia katar jekh lesqe ćhave, odolesqe kodi fotografia si akana. 
"Gypsy dukh si but baro" sebepi so but Roma perdile, paše 50% tari romani populacia ko Leskovac. Odoleske so našti te arakhen pobuter manuša ko foro, gele ko Vinarce, Pečenjevci thaj nesavo aver than kote andine pobuter Rroma te pučen pe.

Zoran Saitović, editori taro Rom info media portali
Sa le deja, sa le zhuvlya, le phure, kon atunchi trajinas, sar semno, hoj varikon andar lengi familija mulas, galbene luludya phiravenas, thaj kathar kodo shaj pinzharesas len. Kodola džuvlja maj palal resle vi lovengo pokinipe sar viktime katar o terori. Sa so ačhilo sas jekh terno, jekh vaj duj beršengo, von ačhile bi dadenqo, bi paposqo, bi murśenqo. Kodo našti te bistrel pes. Amen akana kerdam jekh rodipe ando Podvrac. Ame pushlam vi le ternen thaj vi le phuren te djanen von so kerdzilas pe 11 december 1941? Le mashkarune bershenge thaj le maj phure manusha zhanen, hoj varekon sas pushke dino opre kothe, si len jekh kultura le memoraciaki, ferik ke, cerra anda amende, bibahtake si maj cerra anda amende, zhas pala leste, zumavas te bisteras so kerdzilas pe kado drom, ande media, ande tribuni. Aplikisardam jekhe dramasa savi si anavkerdi "Mudarde" thaj kamasas te sikavas ande jekh kulturako thaj artistikano drom prekal o humoro numa vi tragedija o običajno dživdipe jekhe Rromesko ko Dujto Lumako Maripe thaj sar ko agor, bibahtake, sa agorisarda - e dukhasa kodole ternenge.

Vladimir Amzić, Kher e Romane Kulturako

O dad e dajako bijandilo sas mudardo opral. Vov sas stolarno pe buti. Von ačhile cikne. Muri bibi sas e maj phuri, voj bijandilas ando 1937. Thaj inke shtar shavora. E maj cini sas laki pheny, voj sas duj-trin bershengi. O dad e dadesko kotar e daja sas vi vov mudardo. Miri pra-baba trajisarda but vrjama pala godova thaj mothoda amenge buća save amen našti te haćaras, palo odova sar nesave garavenas pes ko podrumo te na len len, nesave paruvenas pes ko džuvlikane gada, nesave našen avrial o Leskovac. Leski maldipe ačhilo - me mangav te aves mudardo katar jekh germanikani puška.

Zoran Saitović, editori taro Rom info media portali
Le zhuvlia sas bi romnyake. Miri dej, muro dad kotar o dad sas mudarde ki kodi arabikani dolina. Kotar miri dejaki papuri rig, nekobor terne, 14, 15, 16, 17 beršengere, sine mudarde. O beśipen Sat Mahal si pe Hisar Hill, Arabesqi Dolina, and-o ćaćipen i Gavraqi Dolina, savi si o ćaćutno anav e thanesqo, si vi odothe. Anda kodo, von korkore kopale le rakloren, te śaj te mudaren len odothe. Interesno si te phenas kaj vi e terne djanen kaj, ko 1926 bersh, ando Leskovaco formirisarda pes jekh muslimansko romano fudbalosko klubo anavkerdo Gajret. Numa, ko 1941 berś, ni kodola terne fudbaleske khelutne na sas ćhivde. Kadja, sasto Gajret fudbalsko klubo, akanutno Veternica fudbalosko klubo, sa fudbaliskere khelutne sas line thaj ingerde ande Arapovo dolina thaj mudarde len avere Romenca. Ola sine Roma aktivno fudbalistija so šaj te konkuririnen e Dubočica fudbalsko klubosa. Si o maj purano fudbalsko klubo ki Srbija thaj ki purani Jugoslavia.

Romi taro Nish 1941.-1945.
Nebojša Ozimić, historiàno

Anglal te kezdisajlo o Dujto Lumako Maripe, ando Nis thaj leske trujalipe sas opral milja Rroma. Von maj but trajinas ande mahalura save sas pe rig e foroski — kadala sas e phanle thana ande save von trajinas. Ko kontrasto bute trujalne themenca, kote so o Roma sine aba persekutirime, ko teritorija taro Thagaripe Jugoslavijako, o persekucija astarda numa ko 5 oktobri 1940 berš, kana nakhlo o pindžardo Dekreto. Sigo palal so e Njamcura avile andre ando Nis, e Rroma sas markirime kasetasa, thaj lengere hakaja, phiripe thaj sa aver sas pherdo phanle thaj phanle.

Osman Balić, centro YUROM
Da, odothe pe memoraciaki plaka andar i soba kaj ačhile e phanle, ko kampo e Lole Trušesko ano Niš ko 12. februari, si o anav mire paposko Osman Balić, savo sas phandlo ano kampo duj čhona, vov sas odothe nasvalo, thaj palo odova nasulimos mukhle les te džal khere, a palo jekh čhon palo o kampi, odothe nasulimos thaj bilačhipe, mire phure mulo. Me serav i paramisi mire paposki Avda, ov si phral mire paposko Osman Balić, a o Avda Balić sas vi phandlo ande jekh kampo, vov sasa vi ande duj kampia, thaj ando kampo Niš, thaj angleder godova ande mina Bor, savi sas vi butjarimasko kampo, baro numero amare Rroma andar o Nis ande Dujto Lumako Maripe, ande berš 1924, sas praktično deportirime katar c Bor, sine odova Bor mina, baro numero patriotija, mashkar lende baro numero Roma, taro akate ki akaja rig, Niš, Leskovac, Surdulica, sine adava zorasa transferirime ki odoja mina ko Bor.
Nebojša Ozimić, historiàno
Bare-skalake areslipa pe Rroma avile palo odova dži ko oktobri 1942 berš, kana upral 140 Rroma ingerde ko logori. Kathe, ando logori, sas ramome i gili Pabo Lampa, savi si karakteristikani kadale logori, Gori Lampa. Lesko kerdipe si phanglo e beśipnaça e Rromenqo anθ-o kadava kampo. Nais so maj but Rroma sas butjarne ande železničko butjaripe thaj intervencija katar o brigadisto katar železničko butjaripe, maj but Rroma sas mukhle soske trubulas te kerel pes armia thaj sa aver so sas kerdo ande železničko butjaripe.
Osman Balić, centro YUROM
Vi ko Niš ko 1942 berš, baro numero Roma sine phanle ko odova logori ko 12 februari, so akana akharas Lolo Krsto. O majbaro numero taro Roma sine phanle palo asavke akcie. Sas jekh akcia katar e Niš komunistikane-partizanura kana jekh bomba sas čhudini ko Hotel Park thaj jekh katar e Njamcikane uče oficerura sas mudardo. Palo odova, o Njamcoa aplicirinena odova jekh-vash-jekh represalija thaj palo odova vi varekaj paše 200 patriotikane dživdipa taro Niš thaj baro numero taro Roma so sine ko odova momenti, ko gav, ko ulica, sa sine phanle ko odova Nišesko logori.

Nebojša Ozimić, historiàno
Ani aver rig, atakura ki forma tari represalia astarde ko Novembri 1943 berš, kote so sine mudardo baro numero taro Roma. Vi e Roma len aktivno than ande nacionalno slobodimaske miškipa, kodo si ande antifašistikane miškipa, vi partizane vi monarxistikane, kade kaj baro numero Rroma den pengo trajo pala sloboda.

Osman Balić, centro YUROM
Serav man kaj miri baba phenda mange kana avilo o Gestapo te rodel mire papos kaj jekhvar garavda les telal o pato thaj gade ačhilo dživdo, vi te na astarde les, godova papo Osman Balić, palo savo si man anav. O phuro Avda, savo nakhlas o Dujto Lumako Maripe, mulo ando 1972. Ando bersh Avda Balić, phral e Osman Balićesko, vov mothoda mange pale so nakhlo ando Dujto Lumako Maripe. 
 Sigurno, me simas studento ko odova vaxt thaj me simas entuziazmo vash o Tito, thaj e Komunistikani Partija, thaj e nacionalno slobodipasko maripe, thaj e filmora save dikhas ko odova vaxt, numaj varesar, džikote me trajisardem ano odova entuziazmo, ano odova atmosfera e partizanengo thaj e nacionalno slobodipasko maripe, sar šaj sa e terne manuša ko odova vaxt, sar miro dad sine nesavo rezervirimo.
Thaj kana pućhlem les, thaj kodova Dad, kana pućhlem les sar si, so kerdilo, vov sas but phandlo. Akana, ko jekh momento vov phenda kaj von maj but daranas kotar e Nedicianura thaj lokalno traitora thaj nesave Srbikane Quinsli jekhina, nashti te ovav ekzakto akana, numaj akate ko akava kotor sine odola Chetnik hercoge save anglunes kerde paktura, anglunes von sine faktično mamuj e Njamcura, maj palal von putardes kerde paktura, źi kaj sine vi baro numero Chetnik ano leste. Akana, kodo mikstura e ćaćipnaski thaj e xoxavipnaski katar kodi vrama akana trubul te avel o subjekto vi tumare śovengo. Akana, muro dad phenda mange kaj me maj but darav katar e kherutne traitora sar katar e Njamcura korkore.
Sar serav, miro dad o Said Balić lija i angluni čokolada taro jekh njamco. Angluno drom ande pesko trajo zumadas jekh kotor chokolado, kana jekh nyamcicko ketani das les kodo chokoladosko kotor.

Nebojša Ozimić, historiàno
Dzi avdive na djanolpe o egzaktno numero taro Roma kola sine ko logori ko odola 4 bersha taro olako egzistiribe odolese so o lageroske lila sine phabarde ko agorutno dive taro o logori sine. Vi avdive kerel pe buti palo rekonstruktiribe e aktuelno situaciako ano kampi. 
 Numa, dzanel pe kaj o majbaro numero taro Roma sine paše 300 olendar so nakhle prekal o logori, nesave agorisarde ko interniribe, nesave agorisarde ko Bubanje. Prekal na-oficijalno date, so si maškar 150 dži ko 300, gade but Rroma mule ando Niš thaj oleske trujalipe ko Dujto Lumako Maripe.

Osman Balić, centro YUROM
Me serav man kaj miro dad sas jekh kotar odola marde, soske amen samas antikvarne bikinara, amen sine amen nesave antikvarijakere butikura, odothe ko foro, thaj sine amen nesave grasteske vagonura, thaj amen sine amen grasta thaj jekh butikeribe, soske miro phuro importirinela buti kotar o Thessaloniki, kotar i Grecia, vov kerela len pale kate, thaj ko odova vaxt e Nizentura, na maj but e kherutne kinen neve garderobe, numa kinen len sar akana, dujto vast. Va, o avo isi odothe, odoja butikeribe, o butikeribe e sastrakoro, savo laćhargja odola paltone, kostume, verver bukja, sine amen štar, pandž butjarne, srbija, so kerena buti e phureske ko odova ćherutno, sine amen vi duj grasta thaj duj vurdona. Numa, sebepi odola marde thaj bilačhe tretiribe, zloupotrebe ko logori, miro papo našti sine te kerel buti ko odova masek, thaj serav man kana miro dad vakergja mange sar sine šokirimo taro nevipe taro meripe pe dadeskoro.
Miro dad sine 12 beršengo adava vakti, thaj sar miro papo našti sine te kerel buti, thaj sine bare riga, soske odova si miro papo Osman Balić, ole sine romni, Fatima Balić, thaj olen sine pandž čhave. Von trajinas vi ande unija, desar si pindžarde amare familije, ande unija lengere phralesa, Avdo Balić, saves sas romni Nuna Balić, sas len jekh čhavo Jašar Gaja, savo mulo jekh čhon palal miro papo Gaja.
Si kodi tragedia, familijaki, amen nisar na sastilam katar late, soske voj sas sar te tradel. Me serav man kaj miro dad trubulas te kerel buti kodo ćhon kana sas les 12. Thaj sar kerdas vov kodo? Leske phralesa o Hasan Balić. Von gele vi ko Negotin te bikinen thja, zoralo thja.
Atunchi ando Negotin sas bare, thaj pala kodo. Haj o dad zurales losshajlas anda kodi paramichi, ke kodo phendas, hoj zurales losshajlas kodo dyes, ke andas jekh valiza pherdi bobinasa, kaj ande diferentni ranga sas. Thaj lenqe maj terne phraleça o Hasan, gele anθ-o Negotin, bikinde sa, thaj andine palpale jekh kovli pherdi lovença. Thaj odoja valiza tari stanica, savi si but paše ko Stočno trg, o mahala kote so amen bešas thaj sine amen khera, po drom taro stanica, kana sine ko stočno trg, astarde nesave Roma taro Mahala, soske phende leske te našel khere thaj tiro dad mulo. O dad sas 12 beršengo atunči. Thaj vov sas lośalo anθ-i kodoja sèna, thaj kathe me akana tradav tumenqe kodola detalură andar o famìliaqo ʒivdipen e Balićesqe famìliaqo, vi te na phendǎm kadava mire korkorre ćhavesqe, kathe phenav tumenqe akana jekhto drom.

Milovan Pisari, historiàno, rodipnasqo asociàto ano Instituto vaś Filozofia thaj Socialo Sićope
Precizno nais kodole studijenge, e historianura den pe jekh gindo ke aproksimativno, shaj o numero le mudarde Romengo si karing 500.000, numa savore si pe jekh gindo ke kado si jekh numero so shaj asumisaras, kaj shaj te phenas ke zhanas, te determinisaras o identiteto, numa o numero le mudarde, realistikane mudarde Romengo si probabilno but maj baro. Po agor, te kamas te keras komparacia, źanas ke śov milionura źidovura sas mudarde ande Europa. Naj amen e anava pe shov milionura zidovura, si amen thaj reslam karing shtar thaj dopash milionura mudarde manush, ke ande uni situaciji naj shajipe te arakhel pe o anav thaj o familno anav pe mudarde manush. Sa jekh si vi e romenge. Me phenava kaj vash e Roma, kana vakera vash e Roma, o puchipe si buteder komplicirime, maj but kana vakeras vash amare thana, soske amen chaches na dzanas kobor Roma mule sebepi sar misal e Chetniken. Si amen date save vakeren kaj sar egzamplo e Četnikura mudarde vi e Romen po drom te sikaven e Srbienge so ka avel te sar egzamplo von avena e Partizanenca. Akana isi amen but data, so si panda but buti so amen isi amen te procesirina. Amen na dzanas, isi baro inkognito, isi bari ignoranca sar misal kobor Roma mule ko logoria zorasa butjarne. Naj buti pe leste. Thaj odolesqe, anθ-o kodova śajutnipen, jekh baro gin e viktimenqo inke ačhel, anθ-jekh drom, anθ-e sumnakaj. Thaj numa detaljime rodipe, anda kodo trubul detaljno rodipe, ke inke naj amen.

Osman Balić, centro YUROM
Sar si e dukh, e Rroma varesar sas len vi but, but bibahtale momentura thaj maj butivar, pale pe linie e stigmatizacijake thaj stigmatizacijake, sas len zor te praxosaren e puške mule ando grobo. Odola manuša, nijekh olendar, sar misal o dad e Kuculako, savo, mangav, si panda dživdo, vov si legendarno majšukar Niš folkloristo sa e vrama. Akana, o Kucula, o Kuculaqo dad, o Esad thaj aver phuri savi akana bisterdem lesqo anav, den śajdipen sar von trubusarde te praxosaren mudarde patrioton, mudarde patrioton, numaj vi te praxosaren dopash źivde, dopash mule manuśen. Thaj maj but le Židovura. Sas lenge phares, but phares, thaj lengo śajdipen si laźav so amen keras sa akava akana, 80 berśa palal i slobodia, amen trubulas te keras buti kadalesa. Na numaj vaś o ćaćipen thaj vaś o antifaśizmo, numaj me gindiv ke śaj atunć thaj akana te avel amen varesave ekspresie e naisaripnasqe katar o maj baro kotor e manuśenqo karing amende. Bibahtake, kodo trubuj te phenav, ke amaro narodo inke jekh dujto klasako narodo si ande kado them.